Bộ Quốc phòng là một cơ quan cấp cao trong nội các Chính phủ Việt Nam Cộng hòa. Chức năng của Bộ là tổ chức, xây dựng và quản lý với trọng trách Phòng vệ Quốc gia trong phạm vi toàn lãnh thổ Việt Nam Cộng hòa; thừa lệnh Tổng thống hoặc Tổng tư lệnh tối cao, trực tiếp chỉ đạo và điều hành theo hệ thống hàng dọc đối với Bộ Tổng tham mưu, trong đó bao gồm toàn bộ các đơn vị Chủ lực (Quân đoàn và quân, binh chủng), Địa phương (Tiểu khu, Đặc khu); đặc trách điều hợp và trông coi tất cả các cơ quan và chức năng của chính phủ có liên quan đến an ninh và Quân sự Quốc gia. Do hoàn cảnh chiến tranh trong suốt thời gian tồn tại (1955-1975), Bộ Quốc phòng luôn là cơ quan lớn nhất, chiếm ngân sách cao nhất và quan trọng nhất trong Chính phủ Việt Nam Cộng hòa.
Trong hầu hết thời gian tồn tại, trụ sở của Bộ Quốc phòng từ khi thành lập cho đến khi chấm dứt hoạt động được đặt tại số 63 đường Gia Long, Sài Gòn.
Bộ Quốc phòng Việt Nam Cộng hòa được tổ chức từ cơ quan Bộ Quốc phòng Quốc gia Việt Nam sau cuộc trưng cầu dân ý năm 1955 thành lập chính thể Việt Nam Cộng hòa. Nhiệm vụ của Bộ được xác định là bảo vệ chủ quyền quốc gia từ biên giới, không phận và lãnh hải (trong đó bao gồm các đảo, quần đảo) thuộc lãnh thổ kiểm soát của Việt Nam Cộng hòa.
Thời Đệ nhất Cộng hòa, Bộ Quốc phòng được tổ chức theo mô hình Cơ quan Dân sự, do Tổng thống giữ trách nhiệm điều khiển.[1]. Giúp việc cho Tổng thống là một Bộ trưởng phụ tá Quốc phòng và người đầu tiên giữ chức vụ này là ông Trần Trung Dung,[2] cựu Bộ trưởng đặc nhiệm tại Phủ Thủ tướng thời Quốc gia Việt Nam.[3] Tháng 5 năm 1961, Tổng thống Ngô Đình Diệm cải tổ chính phủ. Tổng thống kiêm nhiệm Tổng trưởng Quốc phòng. Giúp việc cho Tổng thống là Bộ trưởng tại Phủ Tổng thống, kiêm Bộ trưởng Phụ tá Quốc phòng, tạm giữ chức Bộ trưởng Đặc nhiệm Phối hợp An ninh Nguyễn Đình Thuần.[4]
Tháng 11 năm 1963, các tướng lĩnh thực hiện cuộc đảo chính lật đổ chính phủ Ngô Đình Diệm. Trung tướng Trần Thiện Khiêm, Ủy viên Quân sự Hội đồng Quân nhân Cách mạng tạm thời phụ trách điểu khiển hoạt động của Bộ Quốc phòng cho đến khi chính phủ Nguyễn Ngọc Thơ thành lập, với Trung tướng Trần Văn Đôn giữ chức vụ Tổng trưởng Quốc phòng. Tháng 11 năm 1964, dù vẫn giữ nguyên tên Bộ Quốc phòng, nhưng chức danh lãnh đạo được đổi thành Tổng trưởng Quân lực. Hai tháng sau, lại đổi trở lại thành Tổng trưởng Quốc phòng.
Trong thời gian Ủy ban Hành pháp Trung ương hoạt động, danh xưng của chức vụ đứng đầu Bộ Quốc phòng là Tổng ủy viên Quốc phòng, do Trung tướng Nguyễn Hữu Có nắm giữ. Đến thời kỳ Đệ nhị Cộng hòa, chức vụ này trở lại thành Tổng trưởng Quốc phòng cho đến tận năm 1975 với vị Tổng trưởng cuối cùng là cựu Trung tướng Trần Văn Đôn.
Các cơ quan trực thuộc
TT Cơ quan TT Cơ quan TT Cơ quan
1
Nha Đổng lý
6
Nha Quân pháp
11
Phòng Nghiên cứu
2
Bộ Tổng tham mưu
7
Nha Quân sản
12
Phòng nghi lễ
3
Trường Cao đẳng Quốc phòng
8
Nha Địa dư
13
Phòng Báo chí
4
Tổng nha Nhân lực
9
Phòng Nhân viên
14
Tổng Hành dinh
5
Tài chính & Thanh tra Quân phí
10
Phòng sưu tầm
Lãnh đạo Bộ Quốc phòng qua các thời kỳ
STT Họ tên Tại nhiệm Chú thích
1
Ngô Đình Diệm
1955-1963
Tổng thống
giữ trách nhiệm điều khiển Bộ Quốc phòng
2
Trần Trung Dung
5/1955-5/1961
Bộ trưởng
Phụ tá Quốc phòng
3
Nguyễn Đình Thuần
5/1961-11/1963
Bộ trưởng phủ Tổng thống
kiêm An ninh Quốc phòng
4
Trần Thiện Khiêm
11/1963
Trung tướng
Ủy viên Quân sự Hội đồng Quân nhân Cách mạng
5
Trần Văn Đôn
11/1963-2/1964
Trung tướng
Tổng trưởng Quốc phòng
6
Trần Thiện Khiêm
2/1964-9/1964
Trung tướng
Tổng trưởng Quốc phòng
7
Nguyễn Khánh
9/1964-11/1964
Trung tướng, Thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quốc phòng
8
Trần Văn Hương
11/1964-1/1965
Thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quân lực
9
Trần Văn Minh
Lục quân
1/1965
Trung tướng
Tổng trưởng Quân lực
10
Nguyễn Văn Thiệu
1/1965-6/1965
Trung tướng, Phó Thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quốc phòng
11
Nguyễn Hữu Có
6/1965-10/1967
Trung tướng, Tổng ủy viên Quốc phòng
Ủy ban Hành pháp Trung ương
10/1967-11/1967
Trung tướng, Đệ nhất Phó thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quốc phòng
12
Cao Văn Viên
11/1967
Trung tướng, Tổng tham mưu trưởng
kiêm quyền Tổng trưởng Quốc phòng
13
Nguyễn Văn Vỹ
11/1967-8/1972
Trung tướng, Tổng trưởng Quốc phòng
14
Trần Thiện Khiêm
8/1972-4/1975
Đại tướng, Thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quốc phòng
15
Trần Văn Đôn
4/1975
Cựu Trung tướng, Đệ nhất Phó Thủ tướng
kiêm Tổng trưởng Quốc phòng
Các cơ quan trực thuộc
THỨ TỰ CƠ QUAN THỨ TỰ CƠ QUAN
1 Nha Đổng lý 2 Bộ Tổng tham mưu
3 Trường Cao đẳng Quốc phòng 4 Tổng nha Nhân lực
5 Tài chính & Thanh tra Quân phí 6 Nha Quân pháp
7 Nha Quân sản 8 Nha Địa dư
9 Phòng Nhân viên 10 Phòng sưu tầm
11 Phòng Nghiên cứu 12 Phòng Nghi lễ
13 Phòng Báo chí 14 Tổng Hành dinh
NGƯỜI LÍNH VIỆT NAM CỘNG HÒA 